Λαογραφικά

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ  ΤΟΥ ΛΟΥΡΟΥ

( Γλωσσικοί  ιδιωματισμοί, ή ιδιωγλωσσάρι. )

    

ΛΕΞΕΙΣ...

Αυγάτσα = μεγάλωσα

Αγγειό = μαγειρικό σκεύος

Αλάργα = μακριά

Αλσμόνσε = ξέχασε

Αλχτάω, Αλύχτσε =  φωνάζω δυνατά, φώναξε δυνατά

Αμολάω, Αμόλσα, Ξαμολήθκα = αφήνω, άφησα, όρμηξα

Ανάποτα = ανάποδα

Ανέβκα = ανέβηκα

Απίστομα = ανάποδα

Απόγιομα = απόγευμα

Απόγονο = σημείο προφυλαγμένο από τον αέρα

Απολιώρα = πριν από πολύ ώρα

Απόλκα = άφησα

Απόπερα = απέναντι

Απόχη = εργαλείο ψαρέματος  της περιοχής

Αράδα = με την σειρά

Αφύσκος, Αφύσκια = Αφύσικος, άσχημος, άσχημη

Αχαμνά = γεννητικά όργανα

Αχεριώνα = καλύβα από  άχυρο

Βαγγελσμού = του Ευαγγελισμού (25 Μάρτη)

Βλιόρα = πρόστυχη

Βάραγκας = το μέρος, που στο ξηροπόταμο μένουν νερά

Βασίλιμα-ηλιού = ηλιοβασίλεμα

Βάτο = βατομουριά, Βατσινιά, βάτα = πολλές βατομουριές

Βατσίνα = εμβόλιο

Γατσούλ, Γατσλάκ = γατάκι, μικρό γατάκι

Γατσούμπρα = βατόμουρα, ο καρπός της βατομουριάς

Γκαβός = τυφλός

Γκαβώθηκα, με γκάβωσε = τυφλώθηκα, με τύφλωσε

Γκαστρωμέν = έγκυος

Γκλιτσνάρια = τα λεπτά  κάτω άκρα του σώματος

Γκλίστκε = Κυλίστηκε

Γκιορέω, Γκιορέβς = γυρνάω, περπατώ

Γκοθρίν = η γωνία από  το ψωμί

Γκόρτσο = αχλάδι, (συνήθως το άγριο)

Γομάρ = γάιδαρος

Γούπατο = βαθούλωμα

Γρούν, γρουνόπλο = γουρούνι, μικρό  γουρούνι (γουρουνάκι)

Γρούνα = γουρούνι θηλυκό, παιχνίδι του  χωριού

Δάχτλο = δάχτυλο

Δειλνό = δειλινό

Έρεψε = έλιωσε

Ζαβός = δύστροπος

Ζαλιάρκου = τρελαμένο

Ζαλίγκι = φόρτωμα, συνήθως  ξύλων, στην πλάτη αγρότισσας

Ζαλοκονσμένο = τον κούνησε  η ζάλη (τρέλα),τρελό πάρα πολύ

Ζαλταραμένο = τρελό

Ζγατζούρκο = ιδιότροπος

Ζιάμπα = μεγάλο βατράχι

Ζιαπλιάσκα, Ζιάπλιασε = έλιωσα, τον έλιωσε

Ζαπώνω = αρπάζω

Ζιάπα = έλιωσε

Ζόρκος, Ζόρκια = γυμνός, γυμνή

Ζούπσε = πάτησε

Ζουνάρ = ζωνάρι, μέτρο σύγκρισης

Θελί = κομμάτι (πίτας)

Θέρμη = ζέστη, πυρετός

Θημουνιά = σωρός από  ξύλα

Καργυά = καρυδιά

Καρίπ = απόβρασμα

Καστραβέτσι = αγγούρι  άγουρο

Καταή = κάτω στο έδαφος

Κατέλωσε = βρόμισε

Κατράω = κατουράω

Κάυκαλο = κρανίο (κεφάλι)

Κλιά = κοιλιά

Κλιάστρα = το πρώτο γάλα από ζώο που μόλις γέννησε

Κλούρ = κουλούρι

Κνίς = κουνήσου

Κνήγ = κυνήγι

Κουλοφουτιές = πυγολαμπίδες

Κομοντόρ = ντομάτα

Κοντεύω = φτάνω στον προορισμό  μου, είμαι κοντά στον προορισμό  μου, τελειώνω κάτι

Κορατσίδ = πεπόνι άγουρο

Κουσεύω = τρέχω

Κοτρών(ι) = η μεγάλη πέτρα 

Κουκούτσα, Κουκούτσες = αγκινάρα, αγκινάρες

Κούμπλο, Κουμπλιά = κορόμηλο, (ωραίο=μεταφορ.) κορομηλιά

Κουρκουσούσω = κουτσομπόλα

Κούρνα = κοτέτσι, σπίτι (μεταφορικά)

Κουρνιάζω = μαζεύομαι  στο σπίτι μου (-πάω για κούρνα)

Κουρουμπάτσα = κουρεμένος πάρα πολύ με την ψηλή μηχανή

Κούτελο = μέτωπο

Κουτοφόλω =σαν η κότα που κλωσάει, δεν κάνει καμία  δουλειά

Κούτσικο = πολύ μικρό

Κουτσλιές = κουτσουλιές, περιττώματα πουλιών

Κούτσουρο = ξύλο

Κούτω = πολύ χαζή

Κριάς = κρέας

Κρεμαντσλίθκα = κρεμάστηκα

Κρένω = μιλώ, φωνάζω

Κρίς = ομιλία

Κρούνα = κουρούνα

Κρούπα = πολύ χάλια

Κτάβ, Κταβάκι = κουτάβι, νεογέννητος σκύλος

Κτάλα = κουτάλα

Κτάω, τηράω = κοιτάζω

Κτούφω = χαζή

Κουτσουμπολιό = κουτσομπολιό

Κφάλα = κουφάλα δένδρου, πόρνη (μεταφορικά)

Λάλησε = αυτός τρελάθηκε

Λάου-λάου = αργά-αργά

Λαπασάρσε = σταμάτα, μην  βγάζεις μιλιά

Λθάρ, Στούμπος, κοτρόνι = λίθος, πέτρα

Λόγγος = δάσος

Λόμπα = γούρνα

Λουτιάρα = άλουστη, απεριποίητη

Λσιά = η πόρτα σε περίφραξη

Μακελέυτκα = κατασφάχτηκα

Μάνα καλή = η νονά

Μανάρ = μικρό αρνί

Μασιά = εργαλείο για σκάλισμα της φωτιάς στο τζάκι

Ματαδώ, Ματάϊδα = ξαναδώ, ξαναείδα

Ματακαλιόρα = ευχαριστήθηκε, ευχαρίστηση

Ματάλα = ματαέλα (έλα  μετά)

Μάτια = καμάρι

Μάτια’μ = καμάρι μου

Ματιάσκα = ματιάστηκα

Ματσλάω, Ματσούλσε = μασουλάω, μασούλησε

Μελίκοκα, Μελικοκιά = άγρια  κορόμηλα, η κορομηλιά 

Μεσάλι =τραπεζομάντιλο

Μλάρ = μουλάρι

Μολόϊμα = βούκινο, να το διαλαλείς

Μόμολο = μικρό (ειρωνεία)

Μούτηλη = νερό με λάσπη, βρομόνερο

Μουτσούνα = το πρόσωπο

Μπάζο, Μπασμένο = άχρηστος

Μπαϊλσα, Μπαϊλσιά = ζαλίστηκα, ζαλάδα

Μπάκα = κοιλιά

Μπακακάκι = βάτραχος

Μπακανιάρκο = αδύνατος με μεγάλη κοιλιά

Μπακίρ(ι) = πεπόνι

Μπόλι = εμβόλιο δένδρων

Μπάντα κι άλλη = δεξιά  και αριστερά

Μπανταλός = τσαπατσούλης

Μπαργάτς = το δοχείο που παίρνουν νερό από το πηγάδι

Μπατσούλσα = κουτούλησα

Μπασιάκοι = καλικάντζαροι 

Μπιζέρσα = απηύδησα

Μπίτ, Μπίτσα = καθόλου, τέλειωσα

Πλαντάζω = φωνάζω δυνατά, σκάω από τα κλάματα

Μπλέτς = γυμνός, χωρίς  ρούχα

Μπόκολο = το μικρό

Μπονόρα = ανατολή του ηλίου

Μπορμπόλια, Μπόρμπολοσαλιάρ = σαλιγκάρια

Μπούβλιακας = ο Λούρος ποταμός

Μπούζ = κρύο

Μπούζια = χείλια

Μπούλαρος = είδος φιδιού της περιοχής (ο τυφλίτης )

Μπούρλωσε = πρότεινε

Μπουσταρέλα = σαύρα

Μπουτσόν = μπουκάλι

Μπουχαρής = καμινάδα

Μσό = μισό

Μσοφέγγαρο = μισό φεγγάρι

Μχούστ = η εμποροπανήγυρη

Ντάλα μεσμέρ = καταμεσήμερο

Ντράβαλο = φασαρία

Ξαστόχσε = ξέχασε

Ξεζγάλσα, Γραντσούνσα = χάραξα, χάλασα

Ξεζορκαίβω, Ξεζορκαίψ, = ξεγυμνώνω, ξεγυμνώσου

Ξεκουμπίς = Φύγε απ’εδώ

Ξεματώχ = επίτηδες

Ξεμπλετσόθκα, Ξεμπλέτσουτο = ξεγυμνώθηκα, γυμνό

Ξίκ = φύγε, εξαφανίσου

Ξεκάλτσουτο = χωρίς κάλτσες

Ξαποσταίνω = ξεκουράζομαι

Ξεσφαϊς = φύγε από εδώ

Ξεσβερκιάσκα = έκοψα  τον λαιμό, με πόνεσε ο λαιμός από  την κούραση

Ξπόλτος = ξυπόλυτος

Οργιό, Ουργιό = ρίγος 

Ουρθή = όρθια

Οχτρός = εχθρός

Παπάρα = ψωμί μουσκεμένο

Παρασάνταλο = πολύ τσαπατσούλης, κακοφτιαγμένος

Παρασκάλσα = έβγαλα το γοφό (πόδι)

Παρμάρα = τρέμολο

Παρτσακλός = πολύ άτσαλος

Πασαλίφτκα, πασαλμένο = γέμισα με …, εντελώς χάλια

Παστρικιά = η ελευθέρων  ηθών (μεταφορικά)

Πατάκα = πατάτα

Πατούρα = χάλια

Πατσαλός = τσαπατσούλης, άτσαλος

Πίγκα = το μαλλί άλουστο, βρόμικο, γεμάτο σκόνη

Πλακίδα = μικρή κότα

Πλάρ = πουλάρι

Πλί = πουλί

Πλίχουρας = σκόνη

Πλοκός = είδος καλαμιού στο βάλτο του Λούρου ποταμού

Πνύκα = πνίγηκα

Ποδοβολή = καλπάζοντας

Πομπόθκα, με πούμπωσε = πνίγηκα, με έπνιξε

Πούντα = βαριά γρίπη

Πουρνό = πρωινό

Πού’στε = που είστε

Πούστς = πούστης

Πτάνα = πουτάνα

Πυροστιά = ο τρίποδας που τοποθετούμε στην φωτιά για  βάση ψησίματος

Ρεχάτ = ξεκούραση

Ρόκα = καλαμπόκι, (το φυτό και ο καρπός του)

Σαρμανίτσα = κούνια μωρού

Σερκό = αρσενικό

Σιαλαφός = χαζός

Σιάνω = φτιάχνω, κατασκευάζω

Σιαπέρα = προς τα εκεί

Σιαφούρτο = σκουπίδι (ειρωνεία)

Σιέρπετο = ερπετό (ειρωνεία)

Σιουμπέκ(ι) = άνθρωπος με άσχημο παρουσιαστικό (τιποτένιος)

Σιουράω = σφυρίζω

Σιούρξε = (αυτός) τρελάθηκε

Σκαλτσούν = κάλτσα

Σκαλτσούνια = οι γυναικείες κάλτσες πάνω από το γόνατο

Σκάμνα, Σκαμνιά = μούρα, μουριά

Σκιά = συκιά

Σκλέντζα = παραδοσιακό  παιχνίδι του χωριού μας

Σκλί = σκύλος

Σκλιτζούργια = πολύ αδύνατα πόδια

Σκλίκ = σκουλήκι, χάλια (μεταφορικά)

Σκόπ = παλούκι

Σκορδοκαϊλα = δεν με νοιάζει

Σκούζω = κλαίω

Σκρούμπος = στάχτη κυρίως από μαλλιά, ( έχω  το στόμα σκρούμπο = ξερό)

Σκτί = ρούχο

Σλέν = σου λένε

Σμά = πολύ κοντά

Σνί = ταψί

Σοκάκι = στενός δρόμος

Σοκακιάρα = αυτή που γυρνά, από σπίτι σε σπίτι για κουτσομπολιό

Σοροβολιό = σέρνοντας

Σπλιγκιάσκα = στενοχωρήθηκα

Στλιάρ = το στευλιάρι, ο  πολύ λεπτός

Στραβοκατίνσα = σκόνταψα

Στραβομουτσούνιασα = έκανα  μορφασμό

Στρουμπλό = στρουμπουλό, χοντρό

Σουργούνι = γελοίος, περίγελος

Σπλίξ = σπλίξη

Σπρίδ = σπουργίτη

Σφρουτζούλατο = πέτα το δυνατά

Σων = φτάνει

Σώθκα = σώθηκα

Τ’αντρόκ = καλπάζοντας  σαν άλογο

Ταμπιχτοκέφαλα = (έπεσα  στο έδαφος) με το πρόσωπο στο  χώμα

Τγάν = τηγάνι

Τζουρνάρα = νερό που χύνεται  πολύ

Τήρα, Τράω = κοίτα, κοιτάζω

Τον ματάδες = τον ξανάδες

Τσάχαλο = πολύ μικρή πέτρα

Τσγάρες = τσιγάρα

Τσακίσκα = χτύπησα

Τσακστεί, Τσακίστκε = τσακιστεί, χτυπήσει, χτύπησε

Τσαρκαλεύω = ψάχνω επίμονα

Τσερλιό = κόψιμο, τον  έπιασε κόψιμο

Τσεκλίσκα = σκίστηκε το ρούχο μου

Τσερτσόπ = χωμάτινο υψωματάκι, που κάθεται η μπίλια (βόλος), στο  ομώνυμο παιχνίδι

Τσιάπαλα = (τον έπιασε στα πράσα)

Τσίπρο = τσίπουρο

Τσώπα = μην βγάζεις  μιλιά, μην μιλάς

Φασούλια = τα φασόλια

Φουλτάκα, φουλτάκιασα = φουσκάλα, γέμισα φουσκάλες

Φούρος = ο φούρνος

Φουροκάλυβο = σκέπαστρο, καλύβα για  τον φούρνο

Φσκάλα = φυσαλίδα

Χαλεύω = ζητώ, ψάχνω

Χαμπάρ = χαμπάρι, είδηση

χαρνέτο’ς = να σου πάρω το κακό, είσαι  πολύ ωραίος

Χαψιά =μπουκιά

Χειμωνικό = καρπούζι

Χρήνα = λερώθηκα πολύ 

Χσούζκος = χρουσούζικος

Ψχάλα = ψιχάλα

Ψχαλίζ = ψιχαλίζει 

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ –  ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ

-Α! κόλπος κακός = να σε κτυπήσει εγκεφαλικό. (βρισιά)

-Α! να’ χεις γίν ξίκ! = Α! να φύγεις από εδώ!

-Άϊ στ’ (γ)κούρνα’ς μαρέ = άντε (πήγαινε) στο σπίτι σου μωρέ, φύγε από εδώ. (βρισιά)

-Άϊ στου διάολου σέρπετου = άντε στον διάβολο ερπετό. ( βρισιά )

-Άϊ χες πατόκορφα = άντε να χεστείς από πάνω μέχρι κάτω.( βρισιά )

-Αλίχτσε ος θελς, Αλίχτα ος θέλς = φώναξε όσο θέλεις. (ειρωνεία)

-Αφίσκο είσαι, είσαι μια αφσκιά = είσαι πολύ άσχημος.

-Γιατί ματσλάς  κί κάνς τουν ανήξηρου. Θα σδώκου  μιά κι θα σ’φύγουν τα τσαγούλια.  Θα μί βλέπς κι θα τρέμς =  γιατί μασουλάς και αδιαφορείς. Θα σε κτυπήσω πολύ στο πρόσωπο. Θα με βλέπεις και θα τρέμεις.

-Γίνι ξίκ.  Στάχτ να γένς. Κακιά αστραπή να σι βαρές =(κατάρες)

-Γίνκεις χρίνα = έγινες χάλια, λερώθηκες πολύ.

-Δεν τελέβεσαι = δεν υποφέρεσαι.

-Δε παίρς  απού ουμνίνια, μ’ άσπρισεις παράκερα, μόπριξες τα σκότια και τα  πλιμόνια, μι χτίκιασεις, μάλιασ’  η γλώσσαμ, θα σι μτζώξου  κί θα φύγου, σί μπιζέρσα = δεν καταλαβαίνεις τίποτα από ορμήνιες, άσπρισαν τα μαλλιά μου, πρήσθηκαν τα σκότια μου και τα πνευμόνια μου, με αρρώστησες, με πόνεσε η γλώσσα μου θα σε εγκαταλείψω και θα φύγω, με κούρασες.

-Δε’σκόβ του κεφάλ, ίτς μυαλό δεν έχς, δε σκόβ μπίτ για μπίτ, δε σκόβ αλότιλα = δεν σου κόβει το κεφάλι, καθόλου μυαλό δεν έχεις. (=δεν καταλαβαίνεις). ( βρισιά ) 

-Δε’ς κραίνω = δεν σου μιλάω.

-Ήβρικεις φσκή κατ’ αυτού στα γρέκια = βρήκες φουσκί κάτω στους στάβλους.

-Θα σ’δώκω μιά στα κλιτσνάρια, θα σ’πού ιγώ = θα σου δώσω μια κλοτσιά στα πόδια και θα σου πω εγώ.

-Θα σ’ρίξω μία και θα σ’αφήσω σκόπ = θα σε χτυπήσω και θα μείνεις ξερός.

-Κνίς μαρέ = κουνήσου μωρέ.

-Κόσια μια κοσή = βάλε μια τρεχάλα.

-Μά’στα τσαπράγκαλα σ’ = μάζεψε τα πράγματά σου.

-Μαρή, τα σιάπλασες τ’αυγά = μωρή, τα έσπασες, στραπατσάρισες τα αυγά.

-Μ’έκανις  ρεντίκουλο, δεν έχς ντρουπή ψλάς = με γελοιοποίησες, δεν ντρέπεσαι. ( βρισιά )

-Μέκοψε λόρδα = πείνασα πολύ.

-Με σήκωσε οργιό = με έπιασε ρίγος.

-Μη βγαίν’ς ξεμπλέτσωτο (ζόρκο) όξου θα καρακόϊ’ς, (αρωστήϊ’ς) θα πάρ’ς πούντα. = μη βγαίνεις με λίγα ρούχα έξω από το σπίτι, θα αρρωστήσεις πολύ.

-Μη με μαλάειζ = μην με αγκίζεις.

-Μη με πράϊ’ς, θα σε κάνω ζιάπα = μην πειράζεις, θα σε λιώσω.

-Μη σγών’ς σμά = μην με πλησιάζεις.

-Μούρθε σπλίξ = μου ήρθε σπλίξη, ένιωσα χάλια.

-Μού’ρχεται σα κομάρα-σα χαμάρα = δεν νιώθω καλά.

-Μπά, πνα σόμπενε ου διάουλους, Γιούσας μέσα’ς = να  σε κυρίευε ο διάβολος. (κατάρα)

-Μσήκουις αλπασιά =με ζάλισες. ( βρισιά )

-Να γίν’ς ξίκ = να φύγεις απ’εδώ, να εξαφανιστείς. (βρισιά)

-Να σε βαρές κακός νταμπλάς = να σε κτυπήσει εγκεφαλικό. (βρισιά)

-Να σί κόβ  η νίλα =να σε αγγίζει στην ψυχή, να λυπάσαι.

-Να σπάρου  του κακό, Να σί φλάει η Παναϊα  = ευχή

-Νατ’ς ζής τ’ς καημένς, γένσε σιρκό πιδί = να της ζήσει το αρσενικό παιδί. ( ειρωνεία )

-Νόμ ένα τσρατσί να σκοπστού = δώσε μου ένα πανί να σκουπιστώ.

-Πού σκών’ς υψώματα =  πού γυρνάς

-Που στα  τσακίδια πήγε,= που στα κομμάτια πήγε. (κατάρα)

-Πώς σε λέν;  – Λέν με λέν σλέω = Πώς ονομάζεσαι (πώς σε λένε); Ελένη λέγομαι σου απαντώ. (Ελένη με λένε σου λέω)

-Ούλου κβέντις  είσι = Συνέχει μιλάς αλλά δεν κάνεις τίποτα.

-Ούϊ μάναμ = ωχ μάνα μου.

- Ούϊ, παρασκάλσα του πουδάρ! = Ωχ, στραμπούλιξα το πόδι μου.

-Τα μπουμπούνξα = τα βρόντηξα.

-Τσόπα τ’ς είπα γω, ίτ’ς κρίς αυτή = μην μιλάς τις είπα εγώ, και αυτή δεν έβγαλε μιλιά.

-Τι να κάν ου καημένος; τα καταπίν. Τουν έχ στου βρακίτς = Τι να κάνει ο δύστυχος. δεν μιλάει γιατί η γυναίκα του, του επιβάλλεται..

-Τι τσίπες = τι της είπες.

-Τι σιάν’ς; = τι φτιάχνεις; τι κατασκευάζεις;  τι επιδιορθώνεις;

-Τόχς τζώρα  του κεφάλ = είσαι ξεροκέφαλος.

-Χστό’ς χαρνέτο’ς = είσαι πολύ ωραίος, ο χριστός να σε φυλάει.

-Χστό’ς Λούρο μ’ = Ο χριστός να φυλάει τον Λούρο.

Πριν από  50 χρόνια, στο δημοτικό σχολείο  του χωριού μας, ο δάσκαλος  ρώτησε, έναν μαθητή:

- Πες μου παιδί μου  δέκα λέξεις που ν’ τελειώνουν  σε ΄΄αρ΄΄.

Ο μαθητής, ετοιμόλογος, απάντησε:

-Αρ ναρ τρικακάρ,

το γομάρ  τ’Βασίλ Μπεκιάρ,

στο καρνιάρ,

είναι δεμένο απ’το ποδάρ,

τρώει χορτάρ,

έχει και  το σαμάρ στο κοκαλιάρ.

    Ο συγχωριανός  μας, Βασίλη Τσελίκης, όταν τον  ρωτούσαν ποια είναι τα ονόματα  της οικογένειας του, έλεγε  το εξής:

-Τσίλια, Νέτα, Μάλιω, Μούλια , Μπάκια, Φάκια, Ράκια.

Δηλαδή:

Βασίλης, Ανέτα, Αμαλία, Θωμάς, Λάμπρος, Αρίστιππος, Θόδωρος.

    Όταν η ποδοσφαιρική  ομάδα του χωριού μας (Θρίαμβος), έβαζε γκολ σε αντίπαλη ομάδα,  οι Λουριώτες φίλαθλοι τραγουδούσαν  το εξής:

- Σας πήρη του πουτάμ, σας πήρη ου ποταμός, σας έκλεισε τα σπίτια ου Λούρος ου τρελός.

πηγη: "ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ-ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΛΟΥΡΟ"

ΖΑΚΑΣ Θ. ΚΩΣΤΑΣ